Pertsonak eta haien zainketak. Aldaketa honek ezin du gehiago itxaron

2020ko apirilaren 1ean, profesionalez, adinekoen eta dibertsitate funtzionala duten pertsonen elkartez, iraupen luzeko zaintzarekin lotutako erabiltzaile eta familiarrez eta hainbat arlotako adituez osatutako askotariko talde batek, irmotasunez adierazi genuen, Deklarazioaren bidez: «COVID-19aren krisiaren aurrean: mundu hobe baten aukera». Espainian iraupen luzeko zainketen eredua aldatzearen aldeko manifestu publikoa, hedapen zabala izan zuena eta mila sinadura baino gehiago bildu zituena.

Une honetan, ezin genuen imajinatu mehatxu biriko berri horrek zer-nolako ondorioak ekarriko zizkien pertsona ahulenei, bereziki egoitzetan bizi zirenei. Datu bakarra: Espainia pandemian izandako heriotzen Europako sailkapeneko lehen postuetan ageri da, eta are gorago adinekoen egoitzetan hildakoen ehunekoetan.

Idazki honetan, gure iraupen luzeko zainketa-eredua lehenbailehen berrikustea eskatzen genuen, pertsonen premia eta lehentasunetara egokitutako erantzun askotarikoak, globalak eta ekosistemikoak eman ahal izateko. Gure asmoa ez zen soilik etorkizunean bizi izandakoen antzeko egoerak saihestea, baizik eta aldaketa horrek bideratu beharko lukeen norabideari buruzko hausnarketa sortzea ere, pertsonak uneoro arretaren erdigunean jarriz, haien eskubideak babestuz eta bizitzea merezi duten bizitzak babestuz.

Azken bi urteetan, gogoeta eta proposamen ugari sortu dira gai konplexu horri lotutako eremu guztietatik: adineko pertsonak eta eragindako senideak, hainbat diziplinatako profesionalak, pertsonen eskubideen defentsan jarrera hartu duten elkarteak eta erakundeak, justifikaziorik gabeko eta gehiegizko sufrimenduaren biktimak. Egoitzak arretaren erdigunean kokatu dira, izan ere, heriotza kopuru handiarekin eta sufrimenduarekin batera, baliabide horien gaitzespen historiko hori azaleratu dute berriro herritar askok. Horrek ez du esan nahi aitortu gabe utzi behar denik milaka profesionalek eta familiek ahalegin handia egin dutela beren osasuna eta bizitzak arriskuan jarri dituztenak, laguntzen duten pertsonei zaintza duina bermatzeko.

Krisi-testuinguru horretan, nazioarteko erakundeen (OME edo EB, esaterako) ekintza ez da espero izatekoa. Azken kasu horretan, iraupen luzeko zainketen eraldaketa hori errazteko asmoarekin batera, gomendio argi eta esplizituak eman ditu erkidegoko organoak, bai eta funts-zuzkidura garrantzitsuak ere (Next Generation), bi zentzutan biratzea eskatzen duen eredu-aldaketa ahalbidetzeko.

• Alde batetik, etxez etxeko zerbitzuak modu erabakigarrian garatzea, komunitate-eremuan koordinatuta, laguntza malguak eta askotarikoak (gizarte- eta osasun-klasikoez gain) integratuz, pertsonok nahi duguna bermatu ahal izateko, hau da, gure ingurunean eta gizarte-loturan jarraitu ahal izateko.
• Beste alde batetik, desinstituzionalizazio-prozesu bati aurre egitea, Desgaitasuna duten pertsonen eskubideei buruzko Konbentzioaren 19. artikulua (NBE, 2007). Proposamen horren bidez, egungo egoitza-plazak etxe-ingurune bihurtu nahi dira, etxe-ingurune, mendetasun larria duten pertsona-talde txiki gisa modulatuta, eta, nola ez, pixkanaka banakako gela gehiago izango dituzte, funtsezko elementua baita bertan bizi direnen intimitatea bermatzeko.

Gizarte Eskubideen Estatu Idazkaritzak ildo horretako konpromiso argiarekin lan egin du, Europako gomendioei jarraituz eta nahi diren funts ekonomikoak eskuragarri jarriz, ibilbide konplexu, luze eta ziurgabetasunez betea, baina pertsonen ongizatea hobetzera argi eta garbi bideratua.

Planteamendu ausarta eta beharrezkoa izan da mendekotasunaren arretarako zentroen eta zerbitzuen kalitatea eta egiaztapena lortzeko gutxieneko irizpideen akordio nazional bat lortu nahi izatea. Hilabete hauetan jarraitutako prozesua oso konplexua izan da, begiraden eta interesen aniztasuna dela eta. Hainbat eragile eta esparruk parte hartu dute, eta entzutea izan da prozesuaren ezaugarri nagusia.

Egungo akordio-zirriborroak, bere argi eta itzalekin, jauzi kualitatiboa dakar sektorean oraindik nagusi den ereduaren aurrean. Hala ere, badirudi orain arte ez dela lortu errealitate desberdinetatik helburu bererantz aurrera egitea ahalbidetuko duen ezinbesteko adostasuna.

Gaur egungo blokeo-egoera horrek izugarri kezkatzen gaitu, eta, berriz ere, gure konpromiso profesional eta herritarretik, gure alarma partekatu nahi dugu. Izan ere, akordiorik ez lortzeak aukera bati uko egitea ekarriko luke, agian aukera bakarra, pandemiak, askok ezagutzen dituzten gabeziak ikusaraziz, ahalbidetu diguna.

Horregatik, idazki honen bidez, hausnarketarako deia egin nahi dugu, pertsonekiko konpromisorako deia, alegia. Eraldaketa-prozesu serio eta zintzo bati ekin behar diogu, gai honetatik kanpoko interferentziarik eta interes politikorik gabe. Batzuek uste dute proposamenak ez direla nahikoak, baina kontuan izan behar da oso atzean gaudela, oso eredu desegokia dugula eta aurrera egiteko zailtasun handiak ditugula. Nolanahi ere, ezin da onartu egungo ereduak aldaketarik behar ez duenik, zenbait ahotsek egun hauetan entzun duten bezala. Ahaztu al ditugu jada heriotzak eta agerian jarritako gabeziak? Alde batera uzten al dugu makrozentroek zaintza ona eskaintzeko dituzten mugei buruz dagoen ebidentzia zientifikoa? Prest al gaude gaitasun profesionaletan eta horiei dagozkien ordainsarietan eta bizi- eta lan-baldintzen hobekuntzan egin beharreko aurrerapenari muzin egiten jarraitzeko? Eta, batez ere, non geratzen dira egoitzetan bizi diren herritarren duintasuna, ongizatea, osasuna eta autonomia?

Ezin da onartu egungo zainketa-eredua eraldatu beharrari buruzko diskurtso adierazleen eta beste interes batzuetatik bideratutako ondorengo erabakien arteko inkongruentziarik. Aldaketa horrek, jakina, finantzaketa nahikoa behar du, baina ez da ahaztu behar finantzaketa hori nahitaez lotuta egon behar dela emandako kalitatearen kontrolarekin, zaintzak behar dituzten pertsonen eskubideen bermearekin, garapen profesionala eta lan duina sustatuz eta familiek zentroetan benetan parte hartzea ahalbidetuz.

Beraz, arduradun politikoek beharrezko aldaketa kultural hori sustatu eta zuzendu dezatela eskatzen dugu, ezinbesteko adostasunak lortuz iraupen luzeko zaintza-sistema bat garatzeko, gure homologoen antzekoa.

Benetako konpromisorako unea da, ezagutzan oinarritutako erabakietarako unea, ikuspegi zabalekoa eta pertsonak lehentasun politikoen erdigunean benetan jartzekoa. Pertsonok merezi dugulako. Izan ere, zaintza gai sozial, etiko gisa ulertu behar da, eta, beraz, interes eta erantzukizun politiko handieneko gai gisa.

Sinatzaileak:

• Mayte Sancho Castiello. Psikologo gerontologoa.
• Teresa Martínez Rodríguez. Osasun Zientzietako doktorea, psikologo gerontologoa. Asturiasko Printzerriko Gizarte Eskubideen eta Ongizate Saila.
• Pura Díaz-Vega. Psikologo gerontologoa.
• Argemirreko Dolors Komak. Antropologoa. URVko katedradun emeritua
• Adelina Comas Herrera. Ekonomialaria. London School of economics
• Gerardo Amunarriz Pérez. Ekonomia doktorea. Matia Fundazioko zuzendari nagusia.
• Fernando Fantova Azcoaga. Soziologia zuzendaria. Gizarte-aholkularia
• Pilar Regato Pajares. Lehen mailako osasun-arretako medikua. SEMFYCeko adinekoen taldeko arduraduna.
• María Izal Fernández de Trocóniz. Dra psikologian. UAM katedraduna.
• Ignacio Montorio Cerrato. Psikologian doktorea. Katedraduna. UAM
• Joseba Zalakain Hernández. Kazetaria. SIISeko zuzendaria.
• Victoria Zunzunegui Pastor. Epidemiologiako dra. Montrealgo Unibertsitateko ohorezko irakaslea.

Jatorrizko iturria: Desde mi ventana / Acpgerontología