Egarririk eza, dementziaren beste axolagabekeria bat

Oraingo honetan, dementzietan ohikoa den egoera batera hurbilduko zaituztegu, hau da, egarri izatearen sentsazioa galtzera. Begirada bikoitzarekin egiten dugu: batetik, Wendy Mitchell, Yorkshireko 62 urteko emakumea, duela denbora batetik dementzia diagnostiko batekin bizi dena eta bere bizitzak partekatzen dituena bere "which me am I aún y?" Blogaren bidez; eta, bestetik, Javier Alaba, etxe honetako medikua, dementzia duten pertsonei arreta ematen esperientzia handia duena.

Gure lagun Wendyren testigantzarekin utziko zaituztegu.

Dementziak aurkeztu didan azken erronka

Uste dut aspaldi idatzi nuela "gose faltaz". Ohitu naiz horretara, eta ez dit trabarik egiten. Errutina bat daukat jatera eramaten nauena, salto egiten ez badidazu behintzat. Horrelakoetan, mokadurik probatu gabe egon naiteke, hurrengo egunean errutina berriro martxan jarri arte. Baina beti egon naiz egarri ote naizen zain.

Normalean, te-pitxerrak edaten jarraitzen dut. Bi pitxer handi ditut, bata goizerako eta bestea arratsalderako, eta edan egiten ditut, asko gustatzen baitzait tea hartzea, baita udako egun bero batean ere. Hori uste dut, behintzat. Baina ez al lidake burmuinak esan behar egarri naizela?

Egun batean, parapentea egitera joan nintzenean, eromenak egarria sentitzeko gaitasuna kendu zidala susmatzen hasi nintzen.

Egun hartan 10 miliako ibilaldia egin nuen Derwentwater inguruan Sylviako errautsak zabaltzeko. Gero, nolabait, Cat Bellsera igo nintzen parapentea egin eta etxera itzuli aurretik. Itzuli nintzenean leher eginda nengoen, baina orduantxe konturatu nintzen kikara bat te besterik ez nuela egin goizean, eta beste bat, 30 minutuko atsedenaldian nire gelan, Cat Bellsera itzuli aurretik. Gosaldu egin nuen, beraz, janari pixka bat neukan barruan, baina, besterik gabe, ahaztu egin zitzaidan ia ez nuela edan egun osoan goizeko 9etatik arratsaldeko 7ak arte.

Pentsatzen jarrita, egia esan, joan den astean konturatu nintzen zer gertatzen ari zen. Goizean Gemma eta Sarah ikustera joan nintzen. Horrek goizean tea hartzera behartu ninduen. Kasualitatez, Sarahk eta biok Suki Chanek bidalitako te-bola txinatar bat probatu genuen. Sarahri egunerako teontzi garden bat erosi nion eta egun horretan estreinatu genuen. Lanordu batzuk izan ziren aire zabalean, eguzkipean, eta uste dut Sarahk noizbait esan zidala: "Kopa bat hartuko dut, bat nahi duzu?". Automatikoki ezetz esan nion eta ordu asko geroago etxera iritsi arte itxaron nuen. Sarahk ez zuen zalantzan jarri, bietako bat ere ez baitzen ohartu gertatzen ari zenaz.

Hain bitxia da eromenak egin diezazukeen gauza bitxien kontua, baina orduan, etxera iritsi eta horretan pentsatu nuenean, dena bat etorri zen, eta konturatu nintzen jada ez naizela egarri. Ezin dut gogoratu ere egin gose edo egarri sentsazio hori, joan egin da, desagertu egin da. Noiz izan zen egarria sentitu nuen azken aldia?

Orain, beraz, edateko gogorik ez badut ere, edan egin behar dudala gogorarazten didan zerbait asmatu nahi dut, baina horretaz jabetzea da lehenengo etapa. Orain gogoratu egin behar dut.

Ura ez da udaran edateko bakarrik

Wendyk bere testuan dioen bezala, dementziarekin batera hainbat erronka etorri ohi dira, eta horiek ezagutzea garrantzitsua da, goiz prebenitzen saiatzeko; izan ere, behin agertzen direnean, zailagoa da irtenbideren bat ematea.

Egarria uraren eta mineralen balantzearen araberakoa da, batez ere sodioaren araberakoa. Zahartu ahala, gure erantzuna motelagoa eta berantiarragoa bihurtzen da, eta lehenago asetzeko joera izaten dugu. Izan ere, gorputzeko osaeran alterazioak gertatzen dira, eta, horren ondorioz, murriztu egiten da zelula barruko ur-kantitatea (emakumeetan gizonetan baino gehiago) eta muskulu-masa, eta handitu egiten da gantz-ehuna. Gainera, pixkanaka galtzen ditugu dastamen-papilak, baita ikusmen-zorroztasuna ere, eta horrek zaildu egiten du ura hartzea, bereziki ahoa lehortzen duten edo zapore metalikoa uzten duten sendagaiak hartzen badira. Giltzurrunetan, kortikala edo kanpokoa argaltzen da, eta funtzio-mailan, baskularizazioa, iragazketa glomerularra eta gernua kontzentratzeko edo diluitzeko gaitasuna murrizten dira. Horren ondorioz, adineko pertsonak deshidratatzeko arrisku handiagoa du bolumena galtzen denean eta sodioa atxikitzeko gaitasun txikiagoa duenean.

Likidoen beharra jarduera-mailaren, ingurumen-baldintzen (tenperatura, hezetasuna, altitude-maila), dietaren ezaugarrien, tabakoa edo alkohola bezalako ohituren eta gaixotasun jakin batzuen (diabetesa, infekzioak, neoplasiak, gibeleko, giltzurruneko edo bihotzeko gutxiegitasuna) eta sendagaien (diuretikoak, libragarriak, opiazeoak, psikofarmakoak) araberakoa da.

Mendekotasun-egoeretan, zaintzaileen ezagutza eta sentsibilizazioa behar dira hidratazio egokia ziurtatzeko, batez ere aldaketa akutuen aurrean. Erraz hitz egiten dugu egunean bi litro ur baino gehiago edateaz.

Dementzia duten pertsonen kasuan, adinaren ondoriozko aldaketez gain, honako hauek ere gehitu behar dira: garuneko alterazio neuropatologikoak; jokabide-alterazioak, zenbaitetan elikagaiak arbuiatzea dakartenak; disfagia, mugimen-koordinazioko arazoak dituena, batez ere malnutrizioa, deshidratazioa eta eztarri-eztarria eragin ditzaketen likidoak hartzen dituelako; gernu-inkontinentzia, gernu- eta behar-ihesekin. Horri guztiari gehitu beharko litzaioke erregulazio-mekanismoak oztopatu edo likido-galerak areagotu ditzaketen hainbat gaixotasunen eta sendagaien presentziazko ohiko presentzia.

Uraren edo mineralen galeraren sintomak oso zehaztugabeak izaten dira, abiaduraren eta defizitaren intentsitatearen arabera, eta zorabioaren, buruko minaren, goragalearen edo tentsio arterialaren jaitsieraren bidez agertzen dira. Adineko pertsona batek, eta batez ere dementzia badu, aldaketa batzuk izaten ditu arreta-mailan, erorikoak eta ezegonkortasuna, ahultasuna, idorreria, biztanleriaren profil horretan ohikoak diren sintomak, eta, beraz, susmo-indize handiari eutsi behar zaio.

Zalantzarik gabe, garrantzitsua da pertsona horien osasuna eta ongizatea egoki hidratatzea. Edward Abbey idazle estatubatuarrak adierazi duenez: "Egarri handi bat poz handia da garaiz itzaltzen denean". Jarraian azalduko dizuegun dekalogoan, dementzia batekin bizi direnak ondo zaintzeko alderdi hori aliatu bihurtzeko gomendioak jasotzen dira.

1. Aldizka edateko jarraibideak sortu

Pertsonak beti likido pixka bat eskura izatea errazten du. Edalontzi bat eskaintzen du otordu bakoitzean, eta beste bat goiz eta arratsalde erdian. Ez itxaron pertsonak eskatu arte.

2.Gosaldu aurretik edatera animatu

Edalontzi bat ur baraurik hartzeak idorreriari aurrea hartzen dio, eta gosaritan laranja-zuku edalontzi batek burdina xurgatzea errazten du gehigarriak hartuz gero.

3. Edatea jarduera gustagarria izan dadin lagundu

Urari eztitzaileak/zapore-emaileak gehitu dakizkioke, zapore atsegina emateko. Beste aukera batzuk: zukuak, infusioak, tisanak, saldak, gelatinak edo kafea.

4. Ur asko duten frutak jan: Angurria, meloia, melokotoia...

5. Likido gehiago edan giroko tenperatura edo sukarra areagotzen bada, arnas maiztasuna handitzen bada, likidoak galtzen badira edo hipergluzemiak sortzen badira.

6. Arreta-mailak behera egiten badu, egiaztatu hidratazio-maila eta aztertu medikamentuak. 

Ez utzi medikuari galdetzeari.

7. Saihestu gatz gutxiko dietak, hipertentsio larria, bihotz-gutxiegitasuna edo giltzurrun-gutxiegitasun aurreratua eta edema larrietako kasuan izan ezik.

8. Saiatu aho-hortzen higiene egokia izaten, are gehiago lodigarri edo gelatinekin tratamenduan dauden pertsonen kasuan. Ahoko lehortasun-kasuetan, listu artifiziala erabil daiteke.

9. Kalkulatu likidoen beharra eteta ontzietan bota, erraz kontsumitu ahal izateko. Egiaztatu uraren tenperatura. 12 eta 14 ºC artean komeni da. ...

10. Gernu-ihesa badago edo gauez maiz pixa egin behar bada, askariaren ondoren likido gutxiago hartzea gomendagarria da, egunean zehar hidratazio egokia ziurtatuz.